Evren, araştırmacının ilgilendiği ve çalışmanın sonuçlarını genellemek istediği tüm bireylerin, nesnelerin veya olayların oluşturduğu büyük gruptur. Evren, sonlu (örn: Türkiye'deki tüm profesyonel basketbolcular) veya sonsuz (örn: bir cirit atıcısının yapabileceği tüm atışlar) olabilir.

• Örnek: "Türkiye'deki 18-22 yaş arası tüm üniversite sporcuları."

Örneklem, evrenden belirli yöntemlerle seçilen ve evreni temsil ettiği varsayılan daha küçük bir alt gruptur. Araştırma, genellikle bu örneklem üzerinde yapılır.

• Örnek: "Ankara'daki üniversitelerde okuyan 18-22 yaş arası 200 sporcu."

• Maliyet Etkinliği: Tüm evreni incelemek genellikle çok pahalıdır.
• Zaman Tasarrufu: Tüm evreni incelemek çok zaman alabilir.
• Uygulanabilirlik: Bazı durumlarda tüm evrene ulaşmak fiziksel olarak imkansızdır.
• Veri Kalitesi: Daha küçük, iyi yönetilen bir örneklemden daha kaliteli ve detaylı veri toplamak mümkün olabilir.

Olasılıklı örneklemede, evrendeki her birimin örnekleme seçilme olasılığı bilinir ve sıfırdan büyüktür. Bu, örneklemin evreni tarafsız bir şekilde temsil etmesini sağlar ve örneklemden elde edilen bulguların evrene genellenebilmesine olanak tanır.

• 1. Basit Rastgele Örnekleme (Simple Random Sampling):

  Evrendeki her birimin örnekleme seçilme şansı eşittir ve bağımsızdır. (Örn: Kura çekme, rastgele sayı tablosu kullanma).

  Avantajları: Tarafsızdır, genellenebilirlik yüksektir. Dezavantajları: Evrenin tam listesi gerekir, büyük evrenler için pratik olmayabilir.
• 2. Sistematik Örnekleme (Systematic Sampling):

  Evrendeki birimler belirli bir sıraya konulur ve rastgele bir başlangıç noktasından sonra her k'inci birim örnekleme seçilir. (k = Evren büyüklüğü / Örneklem büyüklüğü).

  Avantajları: Basit rastgele örneklemeye göre daha kolaydır, iyi temsil sağlayabilir. Dezavantajları: Listede gizli bir örüntü varsa yanlılığa yol açabilir.
• 3. Tabakalı Örnekleme (Stratified Sampling):

  Evren, ilgili özelliklere (örn: cinsiyet, yaş grubu, spor branşı) göre homojen alt gruplara (tabakalara) ayrılır. Her tabakadan basit rastgele veya sistematik örnekleme ile birimler seçilir.

  Avantajları: Önemli alt grupların temsilini garanti eder, örneklem hatasını azaltır. Dezavantajları: Tabakaların özelliklerinin bilinmesi gerekir.
• 4. Küme Örnekleme (Cluster Sampling):

  Evren, doğal olarak oluşan kümelere (örn: okullar, şehirler, spor kulüpleri) ayrılır. Rastgele seçilen bazı kümelerden tüm birimler örnekleme dahil edilir.

  Avantajları: Coğrafi olarak dağınık evrenler için etkilidir. Dezavantajları: Diğer yöntemlere göre örneklem hatası daha yüksek olabilir.

Olasılıksız örneklemede, örneklem seçimi rastgele değildir; araştırmacının yargısına, kolaylığına veya belirli kriterlere dayanır. Bu nedenle, örneklemden elde edilen bulguların evrene istatistiksel olarak genellenmesi mümkün değildir.

• 1. Kolayda Örnekleme (Convenience Sampling):

  Araştırmacının kolayca ulaşabildiği ve çalışmaya katılmaya istekli olan kişilerin örnekleme dahil edilmesidir. En basit ve en az maliyetli yöntemdir.

  Avantajları: Hızlı ve kolaydır. Dezavantajları: Yüksek yanlılık riski, düşük genellenebilirlik.
• 2. Amaçlı Örnekleme (Purposive Sampling):

  Araştırmacının, araştırma sorusuna en uygun olduğunu düşündüğü, belirli özelliklere sahip kişileri veya durumları örnekleme bilinçli olarak seçmesidir.

  Avantajları: Nitel araştırmalar için idealdir, spesifik gruplara odaklanmayı sağlar. Dezavantajları: Araştırmacı yanlılığı riski, genellenebilirlik düşüktür.
• 3. Kartopu Örnekleme (Snowball Sampling):

  İlk örneklem üyelerinin, araştırma kriterlerine uyan diğer potansiyel katılımcıları belirlemesi ve araştırmacıya yönlendirmesiyle örneklemin büyümesidir.

  Avantajları: Ulaşılması zor popülasyonlara (örn: nadir spor branşları, gizli gruplar) ulaşmak için etkilidir. Dezavantajları: Yüksek yanlılık riski, genellenebilirlik düşüktür.
• 4. Kota Örnekleme (Quota Sampling):

  Evrenin belirli özelliklere göre alt gruplara ayrılması (örn: cinsiyet, yaş) ve her alt gruptan önceden belirlenmiş sayıda (kota) katılımcının kolayda örnekleme ile seçilmesidir.

  Avantajları: Alt grupların temsilini sağlar. Dezavantajları: Alt gruplar içindeki seçim rastgele olmadığı için yanlılık riski vardır.

• Çok Küçük Örneklem: Gerçekte var olan bir etkiyi tespit edemeyebilir (Tip II hata riski artar), istatistiksel gücü düşüktür, evreni temsil etmeyebilir.
• Çok Büyük Örneklem: Kaynak israfına (zaman, para, insan gücü) yol açar, etik açıdan gereksiz katılımcı maruziyetine neden olabilir.

• 1. Etki Büyüklüğü (Effect Size): Araştırmacının tespit etmeyi beklediği etkinin (farkın veya ilişkinin) büyüklüğü. Küçük etkiler için daha büyük örneklem gerekir.
• 2. Anlamlılık Düzeyi (Significance Level - α): Tip I hata yapma olasılığı (genellikle 0.05 olarak belirlenir).
• 3. Güç (Power - 1-β): Gerçekte var olan bir etkiyi tespit etme olasılığı (genellikle 0.80 olarak belirlenir). Tip II hata yapma olasılığı (β).
• 4. Evren Varyansı (Population Variance): İncelenen değişkenin evrendeki değişkenlik derecesi. Yüksek varyans için daha büyük örneklem gerekir.
• 5. Araştırma Deseni: Kullanılan araştırma deseni (örn: deneysel, korelasyonel) ve istatistiksel analiz yöntemi.

• Güç Analizi (Power Analysis): Belirli bir etki büyüklüğünü, anlamlılık düzeyini ve gücü tespit etmek için gereken minimum örneklem büyüklüğünü hesaplayan istatistiksel bir yöntemdir. En bilimsel yaklaşımdır.
• Mevcut Kaynaklar: Benzer konulardaki önceki çalışmalarda kullanılan örneklem büyüklükleri.
• Pratik Kısıtlamalar: Zaman, bütçe ve katılımcı erişimi gibi faktörler de örneklem büyüklüğünü etkiler.

• Güvenilirlik, Geçerliliğin Ön Koşuludur: Bir ölçüm güvenilir değilse (tutarsız sonuçlar veriyorsa), geçerli de olamaz (doğru şeyi ölçemez). Örneğin, her seferinde farklı kilo gösteren bir tartı, doğru kiloyu ölçemez.
• Güvenilir Ama Geçerli Olmayan Ölçüm: Bir ölçüm tutarlı sonuçlar verebilir (güvenilir), ancak ölçmek istediği şeyi ölçmeyebilir (geçerli değil). Örneğin, her zaman 5 kg fazla gösteren bir tartı güvenilirdir (tutarlı), ama geçerli değildir (doğru kiloyu ölçmez).
• Geçerli Bir Ölçüm Her Zaman Güvenilirdir: Bir ölçüm geçerliyse, yani doğru şeyi ölçüyorsa, o zaman tutarlı sonuçlar da vermelidir. Doğru ölçen bir tartı, her zaman aynı kiloyu göstermelidir (küçük hata payları içinde).

Geçerlilik ve güvenilirlik arasındaki ilişkiyi bir hedef tahtası benzetmesiyle açıklayabiliriz:

• Düşük Güvenilirlik, Düşük Geçerlilik: Oklar hedef tahtasına dağınık bir şekilde dağılmış ve hedeften uzakta. (Tutarsız ve yanlış ölçüm).
• Yüksek Güvenilirlik, Düşük Geçerlilik: Oklar birbirine çok yakın ama hedefin dışındaki bir noktada toplanmış. (Tutarlı ama yanlış ölçüm).
• Yüksek Güvenilirlik, Yüksek Geçerlilik: Oklar birbirine yakın ve hedefin tam ortasında toplanmış. (Tutarlı ve doğru ölçüm).

• Test-Tekrar Test Güvenilirliği (Test-Retest Reliability):

  Aynı ölçüm aracının aynı gruba farklı zamanlarda uygulanmasıyla elde edilen sonuçların tutarlılığı.

  Spor Örneği: Sprint testinin 1 hafta ara ile tekrarlanması ve her iki ölçümün karşılaştırılması.
• İç Tutarlılık Güvenilirliği (Internal Consistency):

  Ölçüm aracındaki farklı maddelerin (soruların) birbiriyle tutarlı ölçüm yapma derecesi. Cronbach's Alpha katsayısı ile hesaplanır.

  Spor Örneği: Sporcu motivasyon anketindeki 20 sorunun birbiriyle ne kadar uyumlu ölçüm yaptığı.
• Gözlemciler Arası Güvenilirlik (Inter-rater Reliability):

  Farklı gözlemcilerin/değerlendiricilerin aynı olguyu gözlemleyerek yaptıkları değerlendirmelerin tutarlılığı.

  Spor Örneği: Üç farklı antrenörün aynı jimnastikçinin performansını değerlendirmesi.
• Paralel Form Güvenilirliği:

  Aynı özelliği ölçmek için geliştirilmiş iki eşdeğer testin sonuçlarının tutarlılığı.

  Spor Örneği: Matematik kaygdısını ölçen iki farklı anket formunun benzer sonuçlar vermesi.

• Cronbach's Alpha (α): İç tutarlılık için kullanılır. 0-1 arası değer alır.
• Pearson Korelasyon Katsayısı (r): Test-tekrar test güvenilirliği için.
• Intraclass Correlation Coefficient (ICC): Gözlemciler arası güvenilirlik için.

Yorumlama Rehberi:

• 0.90 ve üstü: Mükemmel güvenilirlik
• 0.80-0.89: İyi güvenilirlik
• 0.70-0.79: Kabul edilebilir güvenilirlik
• 0.60-0.69: Şüpheli güvenilirlik
• 0.60 altı: Zayıf güvenilirlik

• Madde Sayısı: Daha fazla madde genellikle daha yüksek güvenilirlik sağlar
• Örneklem Heterojenliği: Daha heterojen örneklemler yüksek güvenilirlik gösterebilir
• Test Koşulları: Standart koşullar güvenilirliği artırır
• Zaman Aralığı: Test-tekrar test için uygun zaman aralığı seçimi

• Yaknsak Geçerlilik (Convergent Validity):

  Aynı yapıyı ölçen farklı araçların yüksek korelasyon göstermesi.

  Spor Örneği: Yeni geliştirilen bir antrenman motivasyonu anketi ile var olan geçerli bir motivasyon ölçeği arasında yüksek pozitif korelasyon olması.
• Ayırt Edici Geçerlilik (Discriminant Validity):

  Farklı yapıları ölçen araçların düşük korelasyon göstermesi.

  Spor Örneği: Antrenman motivasyonu ölçeği ile kaygdı ölçeği arasında düşük korelasyon olması (farklı kavramlar oldukları için).
• Bilçnen Gruplar Yöntemi (Known Groups Method):

  Ölçüm aracının, teorik olarak farklı seviyelerde olması beklenen grupları ayırt edebilmesi.

  Spor Örneği: Rekabet kaygısı ölçeğinin elit sporcular ile amatör sporcular arasında anlamlı fark göstermesi.

Faktör analizi, çok sayıda değişken arasındaki ilişkileri inceleyerek altta yatan ortak faktörleri (yapıları) keşfetmeyi amaçlayan istatistiksel bir yöntemdir.

Faktör Analizi Türleri:

• Keşfedici Faktör Analizi (EFA - Exploratory Factor Analysis):

  Verilerin altında hangi faktörlerin yattığını keşfetmek için kullanılır.

  Kullanım: Yeni bir ölçek geliştirirken veya mevcut bir ölçeğin yapısını incelemek için.
• Doğrulaycı Faktör Analizi (CFA - Confirmatory Factor Analysis):

  Önceden belirlenmiş bir teorik modelin verilere ne kadar uygun olduğunu test eder.

  Kullanım: Var olan bir ölçeğin teorik yapısını yeni bir örneklemde doğrulamak için.

Sporcu Tükenmisliği Ölçeği Geliştirme Süreci:

• 1. Aşama: Literatür taraması ve teorik model oluşturma
• 2. Aşama: Madde havuzu oluşturma (60 madde)
• 3. Aşama: Uzman görüşü alma (kapsam geçerliği)
• 4. Aşama: Pilot uygulama (n=150)
• 5. Aşama: Keşfedici faktör analizi (3 faktör, 24 madde)
• 6. Aşama: Ana uygulama (n=400)
• 7. Aşama: Doğrulaycı faktör analizi (model uyum indeksleri)
• 8. Aşama: Güvenilirlik ve yapı geçerliği analizleri

• Chi-Square/df: < 3 kabul edilebilir, < 2 iyi
• CFI (Comparative Fit Index): > 0.90 kabul edilebilir, > 0.95 iyi
• TLI (Tucker-Lewis Index): > 0.90 kabul edilebilir, > 0.95 iyi
• RMSEA (Root Mean Square Error): < 0.08 kabul edilebilir, < 0.05 iyi
• SRMR (Standardized Root Mean Square): < 0.08 kabul edilebilir

• Sistematik Hata (Systematic Error/Bias):

  Hep aynı yönde (pozitif veya negatif) meydana gelen, öngörülebilir hatalar. Güvenilirliği etkilemez ama geçerliği bozar.

  Spor Örneği: Kalibrasyonu bozuk bir tartdın her zaman 2 kg fazla göstermesi.
• Rastgele Hata (Random Error):

  Yönü ve büyüklüğü öngörülemeyen, rastgele meydana gelen hatalar. Güvenilirliği etkiler.

  Spor Örneği: Sporcu performansındaki günlük dalgalanmalar, ölçüm cihazlarındaki küçük varyasyonlar.

• Araç Kayınlı Hatalar:

  Ölçüm araçlarının kendisinden kaynaklanan hatalar.

  • Kalibrasyon hatası (sistematik)
  • Cihaz hassasiyeti sınırı (rastgele)
  • Elektronik gürültü (rastgele)
  • Soru belirsizliği - anketlerde (sistematik)
• Katılımcı Kayınlı Hatalar:

  Araştırma katılımcılarından kaynaklanan hatalar.

  • Sosyal beğenirlik etkisi (sistematik)
  • Günlük form varyasyonu (rastgele)
  • Motivasyon farklılıkları (rastgele)
  • Öğrenme etkisi (sistematik)
• Araştırmacı Kayınlı Hatalar:

  Araştırmacının yönteminden kaynaklanan hatalar.

  • Gözlemci önyargısı (sistematik)
  • Standartlaştırma eksikliği (rastgele)
  • Veri giriş hataları (rastgele)
  • Seçim yanlılığı (sistematik)
• Çevresel Hatalar:

  Dış çevreden kaynaklanan hatalar.

  • Sıcaklık değişimleri (rastgele)
  • Gürültü etkisi (rastgele)
  • Aydınlatma farklılıkları (rastgele)
  • Zaman etkisi (sistematik - örn: yorgunluk)

• Sistematik Hataları Önleme:
  • Düzenli kalibrasyon
  • Körleme tekniği
  • Rastgele atama
  • Standartlaştırılmış prosedürler
• Rastgele Hataları Azaltma:
  • Çoklu ölçüm ve ortalama alma
  • Örneklem büyüklüğünü artırma
  • Kontrollü test ortamı
  • Yüksek kaliteli araç kullanımı

• Bireysel Varyabilite:

  Sporcuların genetik, yaş, cinsiyet, antrenman geçmişi farklılıkları yüksek varyabiliteye neden olur.

  Çözüm: Homojen gruplar oluşturma, kovaryans analizi kullanma, bireysel normalizasyon.
• Zamanlama Etkileri:

  Circadian ritim, antrenman duruGU, son yıyecek alma zamanı ölçümleri etkiler.

  Çözüm: Standart zaman, açlık durumu, antrenman öncesi/sonrası kontrolleri.
• Maksimal Test Zorlukları:

  Gerçek maksimal efor elde etme zorluğu, motivasyon farklılıkları.

  Çözüm: Objektif kriterler kullanma (RER, laktat), sözel teşvik standartlaştırma.
• Teknolojik Sınırlar:

  Saha koşullarında ölçüm yapılabilirlik, araç boyutu ve ağırlığı.

  Çözüm: Portable araçlar, giyilebilir teknoloji, uzaktan izleme sistemleri.

• Kültürel Farklılıklar:

  Farklı kültürlerden gelen sporcuların psikolojik kavramları farklı anlamlandırması.

  Çözüm: Kültürel adaptasyon, multikultural yakdatma normları geliştirme.
• Sosyal Istenirlik:

  Sporcuların "ideal sporcu" imajını korumak için gerçek duygularını gizleme eğilimi.

  Çözüm: Anonimlik garantisi, dolaylı ölçüm yöntemleri, güvenilir ilişki kurma.
• Takım Dinamikleri:

  Takım sporlarında bireysel ölçümlerin takım etkisinden ayrıştırılması.

  Çözüm: Çok düzeyini analiz, takım iklimi kontrolü, bireysel ve grup ölçümleri karma analizi.
• Bağlam Bağımlılığı:

  Sporcuların psikolojik durumlarının antrenman, müsabaka, dinlenme dönemlerine göre farklılık göstermesi.

  Çözüm: Bağlamsal ölçüm araCı kullanımı, çoklu zaman noktası ölçümü.

• Ekolojik Geçerlilik:

  Laboratuvar testlerinin gerçek spor performansını ne kadar yansıttığı sorunu.

  Çözüm: Spora spesifik testler, saha testleri, hibrit yaklaşımlar.
• Çok Boyutluluk:

  Sporcu performansının teknik, taktik, fiziksel, mental boyutlarının eşzamanlı değerlendirilmesi.

  Çözüm: Entegre değerlendirme modelleri, video analizi ile kombine ölçümler.
• Opponentpone Etki:

  Takım ve müsabaka sporlarında karşı takımın performans üzerindeki etkisi.

  Çözüm: Karşılaştırmalı analiz, rakip kalitesi normalrect, relatif performans metrikleri.
• Zaman Serileri Analizi:

  Performansın zamanla değişimi ve trend analizinin zorluğu.

  Çözüm: Uzunlamasına tasarımlar, zaman serisi istatistiği, bireysel değişim eğileri analizi.

• Wearable Teknoloji: Gerçek zaman veri toplama
• Makine Öğrenmesi: Karmaşık örüntü tanıma
• Mobil Aplikasyonlar: Ecological Momentary Assessment
• Sanal Gerçeklik: Kontrollü ama gerçekçi ölçüm ortamları
• Blockchain: Veri bütünlüğü ve güvenliği

• Adım 1: Araştırma Amacını Netletştirin

  Genelleme mi yapmak istiyorsunuz, yoksa derinlemesine keAf mi?

  Örnek: "Tüm profesyonel futbolculara genelleme" vs "Elit seviyedeki özgün deneyimleri anlama"
• Adım 2: Hedef Evreni Tanımlayın

  Sonuçlarınızı kime/neye genellemek istiyorsunuz?

  Örnek: "Türkiye'deki 18-25 yaş arası profesyonel basketbolcular"
• Adım 3: Ulaşılabilir Evreni Belirleyin

  Praktik olarak kimlere ulaşabilirsiniz?

  Örnek: "İstanbul, Ankara, İzmir'deki Basketbol Süper Ligi takımları"
• Adım 4: Örneklem Büyüklüğünü Hesaplayın

  G*Power, literatür taraması veya pratik kısıtlarla

• Adım 5: Örnekleme Yöntemini Seçin

  Amacınıza, kaynak devlarunay ve evren özelliklerinize uygun yöntem

• Adım 6: Uygula ve Dokumente Et

  Süreç detaylarını kaydedin (replikasyon için önemli)

Araştırma Sorusu: "Profesyonel futbolcularda antrenman yükü ile saku bukalık riski arasındaki ilişki nedir?"

Önerilen Strateji: Tabakalı Küme Örnekleme

• Tabakalar: Lig seviyeleri (Süper Lig, 1. Lig, 2. Lig)
• Kümeler: Takımlar
• Uygulama:
  1. Her lige den rastgele 2 takım seç (toplam 6 takım)
  2. Seçilen takımlardaki tüm oyuncularla çalış
  3. Lig düzeyini analiza kovarist olarak dahil et
• Avantajlar: Lig seviyeleri arrası karşılaştırma, praktik uygulanabilirlik

Araştırma Sorusu: "10-16 yaş arası genç sporcuların sporda çevre ile mental gelişim süreci nasıl yaşanıyor?"

Önerilen Strateji: Amaçlı + Kartopu Örnekleme

• Amaçlı Seçim Kriterleri:
  • En az 3 yıl düzenli spor yapan
  • Farklı yaş gruplarından (10-12, 13-14, 15-16)
  • Bireysel ve takım sporlarından
• Kartopu Uygulama: İlk katılımcılardan benzer özellikteki diğerlerini önerme
• Doyam Noktası: Yeni temalarUNTIL ortaya çıkmadığında durdurma

Araştırma Sorusu: "Rekreasyonel sporcuların egzersiz motivasyonu ile sağlıklı yaşam davranışları arasındaki ilişki?"

Önerilen Strateji: Sistematik Örnekleme

• Evren Listesi: Şehirdeki tüm spor salonları üye listeleri
• Hesaplama: Toplam 2000 üye, hedef 400 kişi → k = 2000/400 = 5
• Uygulama: Rastgele 1-5 arası başlangıç (Ofrn: 3), sonra her 5. kişi
• Kontroller: Yanilılık paternlerini önlemek için listeleri karıştırma

• Problem: Düşük katılım oranı

  Çözüm: Teşvikler sunma, uygulama zamanını optimize etme, basit kayakama süreci

• Problem: Seçim yanlılığı

  Çözüm: Katalmayaka neden hematein ve kathalmayanlar arası karşılaştırma

• Problem: Kayıp katılımcılar

  Çözüm: İntention-to-treat analizi, eksik veri imputation yöntemleri

• Problem: Küçük evren büyüklüğü

  Çözüm: Finite population correction, çoklu kohort birleştirme